Urbino is een van de twee hoofdsteden van de provincie Pesaro-Urbino die ligt in het noordelijke deel van de Italiaanse regio Marche. Naast Ascoli piceno is Urbino van deze regio de belangrijkste kunststad. De ommuurde stad ligt op een heuvel op 485 meter hoogte. Belangrijkste monument is het 15de-eeuwse Palazzo Ducale met zijn markante torens aan de voorzijde. In het gebouw huist ook het museum Galleria Nazionale delle Marche waar belangrijke werken te zien zijn als ‘La Muta’ (Rafael), ‘Veduta della Città Ideale’ (Piero della Francesca) en het ‘Laatste Avondmaal’ (Titaan).
Urbino is de geboortestad van belangrijke kunstenaars als Rafael en Donato Bramante Meer dan Florence nog wordt Urbino gezien als de bakermat van de Renaissance.
In Urbino is tevens eenunversiteit gevestigd, de ‘Università degli studi di Urbino “Carlo Bo”‘, gesticht in 1506. Naast het Palazzo Ducale zijn er nog vele andere bezienswaardigheden, waaronder de Duomo (hoofdkerk) en het Oratorium van St. Jan de Doper (Oratorio di S. Giovanni Battista), met daarin een goed bewaard gebleven frescoschildering van de geboeders Jacopo en Lorenzo Salimbeni uit 1416. Het geboortehuis van Rafaël Santi is ook nog te bezichtigen.
Rafaël werd geboren in Urbino waar zijn geboortehuis nog steeds te bezoeken is. Van zijn jeugd is weinig bekend anders dan dat hij schilderles kreeg van zijn vader Giovanni Santi, een schilder die al in 1494 overleed. In de periode tussen ongeveer 1500 en 1504 was hij leerling bij Pergugnio, onder wie hij vermoedelijk aan fresco’s werkte in Perugia. Vermoedelijk kreeg het wonderkind Rafaël rond die tijd zijn eerste eigen opdracht en maakte hij ook het schilderij De droom van de ridder. In zijn eerste werken is de invloed van Perugino nog zeer duidelijk; Vasari schreef over een bepaald werk van Rafaël dat als er geen handtekening op stond, iedereen het voor een Perugino zou houden.
Rond 1504 ging Rafaël naar Florence, waar hem bleek dat zijn techniek ouderwets en provinciaals was. Hij stond er echter om bekend dat hij zeer snel van anderen leerde en paste zich spoedig aan. Hij werd vooral beïnvloed door Leonardo da Vinci en in mindere mate door Michelangelo.
Waarom Rafaël naar Rome vertrok, vermoedelijk in de laatste maanden van 1508 is niet helemaal duidelijk. Mogelijk was hem ter ore gekomen dat er in het Vaticaan, destijds onder Paus Jullius II, privé-vertrekken waren die opnieuw gedecoreerd moesten worden. In 1509kreeg hij de opdracht voor één ervan, de Stanza della Segnatura Hij schilderde hierbij over werk van onder meer Perugino heen. Al heel snel gold hij in het Vaticaan, op Michelangelo na, als de belangrijkste kunstenaar. Hij zou er de rest van zijn korte leven blijven.
Rafaël was in Rome onder meer verantwoordelijk voor de decoratie van vier zalen in het Apostolisch paleis in Vatcaanstad de Stanza della Segnatura, de Stanza di Eliodoro, de Stanza dell’Incendioen de Sala di Costantino.
De eerste zaal, de Stanza della Segnatura (1509-1511), is gewijd aan het menselijk verstand en bevat onder meer twee grote fresco’s,De Atheense school en de Disputa. Het eerste fresco toont een groep klassieke filsofen met in het midden Plato en Aristoteles. De een wijst omhoog naar de hemel, de ander naar beneden naar de aarde, hetgeen het humanistsche idee uitbeeldt dat de heidense klassieke wereld niet per se strijdig is met het christendom. Leonardo da Vinci was een van de modellen voor dit werk. Het tweede fresco is vergelijkbaar van opbouw en beeldt christelijke theologen af, gegroepeerd onder Jezus.
De tweede zaal, destanza di Eliodoro (1511of 1512-1514), heeft als thema de goddelijke interventie. De mate van betrokkenheid van Rafaël bij de andere twee zalen is onduidelijk. Het eigenlijke werk zou vooral door assistenten zijn gedaan. Rafaël had in Rome dan ook talloze andere taken te vervullen.
Overigens werkte hij niet uitsluitend voor de Kerk. Zo maakte hij in de Romeinse villa van de bankier Chigi het werk De drie gratiën en produceerde hij portretten (zie boven). In1519 kwam in het Vaticaan een serie fresco’s naar Oud-Testamentische verhalen gereed, in wat nu de Loggia van Rafaël heet. Ook in dit geval is alleen het ontwerp van hem. Na de dood van Bramante in 1514 volgde hij deze op als architect van deSint-Pieter Tevens was hij betrokken bij het archeologische onderzoek in Rome in die dagen.
Rafaëls laatste belangrijke werk is de Transfiguratie , dat pas na zijn dood gereedkwam. Onduidelijk is of de manieristische tendensen in dit werk toegeschreven moeten worden aan zijn leerlingen of dat hijzelf bezig was een nieuwe weg in te slaan.
Hij stierf op zijn zevenendertigste verjaardag in Rome en ligt begraven in het Pantheon aldaar, wat in Italië de grootst mogelijke eer is. Op zijn graf lezen we: ‘Dit is de graftombe van Rafaël, die tijdens zijn leven Moeder Natuur deed vrezen door hem te worden verslagen, en als hij stierf, met hem te moeten sterven.’ Er is overigens geen bewijs dat het gerucht van destijds ondersteunt dat de paus hem tot kardinaal wilde benoemen, maar het toont wel Rafaëls zeer hoge status aan.
Rafaël geldt als briljant portretschilder. Bekende portretten zijn dat van de in 1513 aangetreden Paus Leo X dat van Baldassare Castiglione , dat van Bindo Altoviti en La Donna Velata (De gesluierde vrouw), waarvan nooit duidelijk is geworden wie de afgebeelde is. Beroemd is ook zijn zelfportret.
Rafaël is ook bekend om zijn talloze, vaak erg tedere Madonna’s. Voorbeelden zijn de Madonna del Granduca daterend van rond 1505en de Madonna della Seggiola (Madonna met de stoel), van rond1514. Vasari schreef dat werken van anderen schilderijen genoemd moesten worden, maar dat die van Rafaël echt leefden, en de Madonna della Seggiola is daarvan een goed voorbeeld.
Daarnaast zijn zijn Stanze di Raffaello erg bekend.
[
Rafaël wordt niet gezien als een grote vernieuwer, zoals Giotto dat was geweest, maar als iemand die de schilderkunst verder vervolmaakte. Voor sommigen is zijn werk zelfs te perfect. De leden van de negentiende-eeuwse kunstenaarsgroep de Prerafaelieten vonden hem overgewaardeerd.
In zijn belangrijke en destijds zeer controversiële schilderij Déjeuner sur l’Herbe verwees Manetnaar Rafaëls werk Het Oordeel van Paris. Een van de vele andere door Rafaël geïnspireerde schilders was Ingres.
Een van de leerlingen van Rafaël was Giulio Romano.